Drang naar Samenhang

Generatieve AI — we lijken niet meer zonder te kunnen. We gebruiken het om vragen te beantwoorden, afbeeldingen te genereren en zelfs om een moordspel te laten bedenken (ideaal voor tijdens de kerstdagen). Maar wat als we generatieve AI zouden inzetten als therapeut? Zouden we het verschil met een menselijke therapeut merken? En zo ja, waarin zit dat verschil dan precies? Je hoort het in deze aflevering van Drang naar Samenhang.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanDe samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.BronnenHatch, S.G., Goodman, Z.T., Vowels, L., Hatch, H.D., Brown, A.L., Guttman, S., et al. (2025) When ELIZA meets therapists: A Turing test for the heart and mind. PLOS Mental Health, 2(8): e0000426. https://doi.org/10.1371/journal.pmen.0000426 Li, H., Zhang, R., Lee, Y.C., et al. (2023). Systematic review and meta-analysis of AI-based conversational agents for promoting mental health and well-being. npj Digital Medicine, 6, 236. https://doi.org/10.1038/s41746-023-00979-5Moore, J., Grabb, D., Agnew, W., Klyman, K., Chancellor, S., Ong, D.C., & Haber, N. (2025). Expressing stigma and inappropriate responses prevents LLMs from safely replacing mental health providers: Should a large language model (LLM) be used as a therapist? arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.2504.18412

In onze samenleving ligt de nadruk op het opdoen van kennis. Hoe meer kennis, hoe beter, lijkt het devies. Daarmee gaan we voorbij aan het feit dat we er soms bewust voor kiezen om beschikbare informatie niet te hebben. Zo willen we de uitslag van een wedstrijd niet weten als we die op een later moment terugkijken en vraagt ook niet iedereen de uitslag van een medische test op. Wat zijn redenen om informatie niet te willen hebben? Is dit bewust negeren van informatie ethisch? En (hoe) kunnen we bewust negeren verklaren en voorspellen? Je hoort het in deze aflevering van Drang Naar Samenhang. Ps. Waar Rolf het over Bye bye, Lenin! heeft (het is Good bye, Lenin!) bedoelt hij natuurlijk Das Leben der Anderen.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronHertwig, R., & Engel, C. (2016). Homo ignorans: Deliberately choosing not to know. Perspectives on Psychological Science, 11(3), 359-372. DOI: 10.1177/1745691616635594

Een groot deel van de bevolking maakt zich serieuze zorgen om de politieke polarisatie in ons land. Maar zijn we inderdaad steeds verder van elkaar af komen te staan of denken we alleen maar dat dit zo is? In deze korte aflevering bespreken we recent onderzoek - uitgevoerd in Nederland - dat deze vraag probeert te beantwoorden. Ook hoor je waarom het zo lang stil is geweest van onze kant. Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenNijs, T. (2025). Breaking false polarization: How information on descriptive norms mitigates worry rooted in polarization (mis)perceptions. Social Inclusion, 13. https://doi.org/10.17645/si.9904Artikel Het Parool (7 oktober 2025)

Stel, je bent getuige van een auto-ongeluk. Je ziet twee auto’s die frontaal botsen en de politie vraagt je achteraf hoe hard je dacht dat de auto’s reden toen ze elkaar raakten. Zou je de snelheid van de auto’s hoger inschatten als je gevraagd was hoe hard de auto’s reden toen ze tegen elkaar knalden? Een klassieke studie uit de psychologie suggereert van wel. Dit effect is bekend geworden als het misinformatie-effect en is onder andere van invloed geweest op hoe politieverhoren worden afgenomen. In deze aflevering bespreken we de originele studie uit 1974, het belang van replicatie van deze bevinding en hoe wij dat zelf met labs van over de hele wereld willen gaan doen. Zie ook Rolfs blogpost over dit onderwerp: https://rolfzwaan.substack.com/p/memory-misinformation-and-the-needPresentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenLoftus, E.F., & Palmer, J.C. (1974). Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 13, 585-589. https://doi.org/10.1016/S0022-5371(74)80011-3Zwaan, R.A., Etz, A., Lucas, R.E., & Donnellan, M.B. (2018). Making replication mainstream. Behavioral and Brain Sciences, 41, E120. doi:10.1017/S0140525X17001972In deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere afleveringen: Het Stanford Prison Experiment (120) en Framing: Hoe je je bericht het best verpakt (124). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.

Hoewel ‘de comfortzone’ geen wetenschappelijke term is, weten we intuïtief allemaal wat ermee wordt bedoeld. Het is die mentale ruimte waarin je je veilig, vertrouwd en ontspannen voelt. Toch worden we allemaal aangemoedigd dit comfortabele gevoel op te geven om ongemak te ervaren. Daar zou de ruimte liggen voor persoonlijke groei. In deze aflevering bespreken we wat wetenschappelijk onderzoek ons kan vertellen over (het verlaten van) de comfortzone en hoor je welke situaties ons uit onze comfortzone halen.  Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenBandura, A. (1978). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Advances in Behaviour Research and Therapy, 1(4), 139-161. https://doi.org/10.1016/0146-6402(78)90002-4Bjork, R.A., & Bjork, E.L. (2011). Desirable difficulties in learning.Bjork, R. A., & Bjork, E. L. (2020). Desirable difficulties in theory and practice. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 9(4), 475-479. Dweck, C.S. (2006). Mindset: The new psychology of success.Heller, A.S., Shi, T.C., Ezie, C.E.C. et al. Association between real-world experiential diversity and positive affect relates to hippocampal–striatal functional connectivity. Nature Neuroscience, 23, 800–804 (2020). https://doi.org/10.1038/s41593-020-0636-4Kashdan, T. B., & Rottenberg, J. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical psychology review, 30(7), 865–878. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.03.001Kiknadze, N.C., & Leary, M.R. (2021). Comfort zone orientation: Individual differences in the motivation to move beyond one's comfort zone. Personality and Individual Differences, 181. https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111024Yerkes, R.M., & Dodson, J.D. (1908). The Relation of Strength of Stimulus to Rapidity of Habit Formation. Journal of Comparative Neurology & Psychology, 18, 459–482. https://doi.org/10.1002/cne.920180503In deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere afleveringen: Waarom praten we (niet) met vreemden? (37) en Er zit iets tussen je tanden (75). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.

In deze seizoensafsluiting - de laatste aflevering voor de zomervakantie - komen verschillende onderwerpen kort aan bod. Uiteraard hebben we het over vakantie, maar ook bespreken we ons eigen onderzoek dat we recent op een congres hebben gepresenteerd. Zo gaat Rolf in op de vraag of (en hoe) we met framing mensen meer kunnen laten geloven in complotverklaringen voor gebeurtenissen. Anita bespreekt onderzoek naar ‘kort door de bocht denken’ bij het verwerken van vaccinatie-gerelateerde informatie. Onderwerpen waarover we nog lang niet zijn uitgepraat, dus na de zomervakantie zijn we gewoon weer terug.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanIn deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere afleveringen: Complotverhalen (9) en Kort door de bocht denken (11). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.

Een van de bekendste visuele illusies is de Müller-Lyer-illusie: twee horizontale lijnen met aan de uiteinden pijlen die naar binnen of naar buiten wijzen. De lijnen zijn precies even lang, maar zo zien we dat niet — en daarom spreken we van een illusie. Hoewel deze illusie al in 1889 werd ontdekt, weten we nog steeds niet precies hoe ze ontstaat. Wel zijn er invloedrijke studies die beweren dat de cultuur waarin je opgroeit bepaalt of je gevoelig bent voor deze illusie. Maar is dat echt zo? In deze aflevering bespreken we een recent artikel dat dit bewijs opnieuw onder de loep neemt en nieuw onderzoek presenteert waaruit blijkt dat visuele illusies misschien wel universele perceptuele processen zijn. Zo blijken zelfs guppy's vatbaar te zijn voor de Müller-Lyer-illusie. Hoe dat precies zit, hoor je in deze aflevering.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenAmir, D., & Firestone, C. (2025). Is visual perception WEIRD? The Müller-Lyer illusion and the cultural byproduct hypothesis. Psychological Review. https://doi.org/10.1037/rev0000549Fodor, J.A. (1983). Modularity of Mind: An Essay on Faculty Psychology. Cambridge, MA: MIT  Press.Pylyshyn, Z.W. (1984). Computation and Cognition: Toward a Foundation for Cognitive Science Cambridge,MA: MIT Press.In deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere aflevering: Kort door de bocht denken (11). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.

Wat zie je voor je als je denkt aan een appel? Een simpele vraag, met een simpel antwoord. Zou je denken. Maar hoewel de meeste mensen een standaard rode of groene appel voor zich zien, ziet een deel van de bevolking helemaal niets. Zij zien ook geen beelden voor zich wanneer zij een verhaal lezen, of wanneer zij herinneringen ophalen aan een gebeurtenis in het verleden. Dit onvermogen om mentale beelden op te roepen heet afantasie. In deze aflevering gaan we in op wat afantasie is, wat de voor- en nadelen zijn van afantasie (ja, er zijn voordelen!) en hoe je kunt onderzoeken of je zelf afantasie hebt. Veel mensen met afantasie weten namelijk helemaal niet dat ze dat hebben. Ook bespreken we lopend onderzoek naar afantasie waaraan elke luisteraar mee kan doen. Heb je daar interesse in, kopieer dan deze link: https://erasmusuniversity.eu.qualtrics.com/jfe/form/SV_6QMW6F2yiP5qYwS.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenAphantasia NetworkKay, L., Keogh, R., & Pearson, J. (2024). Slower but more accurate mental rotation performance in aphantasia linked to differences in cognitive strategies. Consciousness and Cognition, 21. https://doi.org/10.1016/j.concog.2024.103694.Chang S; Zhang X; Cao Y; Pearson J; Meng M, 2025, 'Imageless imagery in aphantasia revealed by early visual cortex decoding', Current Biology, 35, pp. 591 - 599.e4, http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2024.12.012Speed, L.J., Eekhof, L.S., &  Mak, M. (2024). The role of visual imagery in story reading: Evidence from aphantasia. Consciousness and Cognition, 118, 103645,https://doi.org/10.1016/j.concog.2024.103645.Zeman, A. (2024). Aphantasia and hyperphantasia: Exploring imagery vividness extremes. Trends in Cognitive Sciences, 28(5), 467-480. 

In onze complexe wereld moeten we vaak vertrouwen op experts. Dat doen we lang niet altijd en dat kan tot problemen leiden. Maar blind vertrouwen op experts doet dat ook. Dat geldt vooral wanneer experts zich uitspreken over morele zaken. In deze aflevering bespreken we de gevaren van een (te) groot vertrouwen in experts. And for something completely different: ook John Cleese komt nog even voorbij.Presentatie: Rolf Zwaan & Anita EerlandMuziek geschreven en gespeeld door Rolf ZwaanBronnenWorsnip, A., Lane, D., Pratt, S., Napolitano, M. G., Gray, K., & Greene, J. A. (2025). Authority or autonomy? Philosophical and psychological perspectives on deference to experts. Philosophical Psychology, 1–36. https://doi.org/10.1080/09515089.2025.2475138In deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere aflevering: Zelf onderzoek doen? Waarom we toch niet zonder experts kunnen (129). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.