Boekenclub

Kevin en Arthur willen allebei de planeet redden. En ze weten ook hoe ze dat moeten doen: door regenwormen. Die beesten composteren grond. En wat heeft deze planeet nu meer nodig dan vruchtbare aarde? De roman Humus van de Franse schrijver Gaspard Koenig volgt de twee studenten die beiden op hun eigen manier proberen de aarde te redden: Kevin kiest de route van het grote geld, Arthur trekt zich terug op het Franse platteland. De Boekenclub las de recent verschenen klimaatroman, die gaat om de vraag hoe je hoopvol kunt blijven als je eigenlijk wel weet dat de aarde naar de knoppen gaat. Talitha Muusse, kenner van Gen Z, en jonge denker Matteo van den Brink, zien de worsteling bij jongeren. ‘Er hangt altijd een donkere wolk boven hun leven.’ Ze spraken samen over Humus en de Kevins en Arthurs die ze om zich heen zien.

Sinds de komst van de smartphone is er iets veranderd in de mentale weerbaarheid van onze tieners. Sociaal psycholoog Jonathan Haidt legt in zijn boek Generatie Angststoornis een aantal schokkende verbanden tussen sociale media en het welbevinden van onze jongste generaties; kinderen voelen zich eenzaam, onzeker en denken soms zelfs aan zelfmoord. De oorzaak? Kinderen worden overbeschermd in het echte leven en onderbeschermd in hun digitale bestaan. Wat staat ons nu nog te doen?Als iemand het kan weten is het Steven Pont. Als systeemtherapeut en ontwikkelingspsycholoog werkte hij tien jaar lang bij Jeugdzorg. Hoe kunnen ouders hun kinderen gezond leren omgaan met hun telefoon? Het kan, zegt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. ‘Maar ouders staan altijd op achterstand omdat ze zelf zonder telefoon zijn opgegroeid.’

Welke boeken neem je mee op vakantie? Beatrice de Graaf en Reiny de Fijter, fervente lezers van De Boekenclub, bespreken hun strategieën en delen hun zomerse boekenlijst.Beatrice de Graaf. ‘Andere mensen breken met sleur door in de vakantie te gaan raften of abseilen, ik doe dat door te lezen en me zo te verplaatsen in de spannende levens van historische helden, intrigerende personages of terroristen. De vakantie kiert al door op het moment dat ik me afvraag: wie wil ik déze zomer zijn?’Van zo’n zomerselectie boeken hangt dus wel wat af? Dat klinkt gevaarlijk, vindt Reiny de Fijter: ‘Je moet je er wél op verheugen, het moet geen last worden. Ik hoorde van iemand die De Stad Gods van Augustinus, 1300 pagina’s, uit wilde hebben in zijn vakantie. De zomer werd een ramp. Het is de kunst om een goede mix te creëren van verschillende soorten boeken’. De Graaf en de Fijter hebben die kunst geperfectioneerd door allebei een eigen strategie te ontwikkelen. Hun lijstjes delen ze al jaren met elkaar. Dat is ook de lol van zoiets, volgens De Fijter: ‘Het proces van samenstellen van je zomerstapeltje zorgt al voor plezier’. Boekenlijst ReinyAnya Niewierra, De nomadeRobin van den Maagdenberg, Niemand wilde hier zijnVincent van Gogh, Een leven in brievenJonathan Haidt, Generatie angststoornisDorothy Sayers, Lijk in zichtC.S. Lewis, HerbetoveringJames Salter, LichtjarenHaruki Murakami, De stad en zijn onvaste murenBoekenlijstje BeatriceTim Clayton, This Dark Business. The secret war against NapoleonAntonia Fraser, Lady Caroline Lamp. A free spiritNick van Sas, De wentelende eeuw, De geschiedenis van Nederland, 1795-1914Klaus Vieweg, Hegel. Der philosoph der freiheitDonald Haks, Tussen verlichting en revolutie. Anton Reinhard Falck 1777-1843Maurizio Isabella, Southern Europe in the Age of RevolutionDorothy L. Sayers, The unpleasantness at the Bellona Club. A Lord Peter Wimsey misteryP. D. James, An unsuitable job for a womanBen Aaronovitch, Amongst our weaponsHans-Ulrich Lüdemann, Das letzte KabinettstückPierre Lemaitre, Robe de marie Didier Eribon, Returning to ReimsJosephine W. Johnson, Now in novemberMarilynne Robinson, The givenness of thingsMarin Aurell, Dix Idées reçues sur le moyen age Sake Stoppels, Jan Martijn Abrahamse en Jan Marten Praamsma, Zoeken naar de dingen die boven zijn. Heil in seculiere tijd

Het boekenpanel is onder de indruk van het dagboek van Etty Hillesum en de biografie die Judith Koelemeijer over de Joodse jonge vrouw schreef, die van 1941 tot 1943 en dagboek bijhield. Het dagboek zit altijd in de tas van Talitha Muusse. In het panel praat zij met Rik Torfs en Matteo van den Brink over het gedachtegoed van Etty. Etty schreef niet zomaar een dagboek, het is een verslag van bijna radicaal zelfonderzoek. Over wie zij is, hoe ze haar moraal hoog houdt en zich innerlijk steeds vrijer weet te maken.Talitha nam zich voor weer uitgebreid in haar dagboek te gaan schrijven, toen ze de biografie van Etty Hillesum had gelezen. ‘Als je je gedachten helemaal formuleert en dat even laat liggen, zorgt dat voor relativering. Dat leer ik van haar.’Rik Torfs heeft dat ook: ‘Dat is een punt dat ik zeker van Etty leer: dat je ook het goede probeert te zien in de kern van het kwaad.’ Torfs: ‘Ik vind Etty ongelooflijk aantrekkelijk door de persoon die ze is. Door de grotere wereld die ze aanreikt. Door haar verstand en haar humor. Humor is een geestverruimend middel, dat legaal is. Gebruik die om zo verder na te denken over de contouren van wat je accepteert in een gesprek. Zo maak je de wereld groter. En verwerf je denk ik innerlijke vrijheid.’

Met schrijfster Judith Koelemeijer, die een biografie schreef over Etty Hillesum.Toen Judith eind jaren tachtig voor het eerst het werk van Hillesum las, werd ze meteen gegrepen. 'Haar onrustige gepassioneerde liefdesleven en enorm grote verlangen naar het schrijversschap sprak mij als jonge, zoekende vrouw enorm aan.'Het oorlogsdagboek dat de Joodse Etty bijhield van 1941 tot 1942, is veel meer dan een dagboek, vindt Judith. ‘Het is een verslag van bijna radicaal zelfonderzoek. Over wie zij is, hoe ze haar moraal hoog houdt en hoe ze als Joodse vrouw met minder bewegingsvrijheid, zich innerlijk steeds vrijer weet te maken.’ Hoe kun je crisis een plaats in je levensgevoel geven zonder moedeloos of opstandig te worden? Hoe kun je blijven getuigen dat het leven mooi en zinvol is ondanks beroerde omstandigheden of een donker toekomstperspectief? Het zijn vragen die Etty als Joodse vrouw in oorlogstijd stelde maar die vandaag weer enorm actueel blijken.

Kijk je anders naar de wereld nu je Gilead van Marilynne Robinson hebt gelezen? Theoloog Martine Oldhoff, kerkjurist Rik Torfs en filosoof Matteo van de Brink stelden elkaar deze vraag in De Boekenclub. Ze raken niet uitgepraat over heimwee, genade, geworteld zijn en het beste pleidooi tegen verplicht celibaat in de Rooms Katholieke Kerk. Robinson schrijft over genade, verbeeldingskracht en leven met aandacht. Maar wat hebben die trage processen ons vandaag te bieden? Wat levert verwondering je op? Wat is het belang van gelaagdheid in een wereld vol simplistische, directe interactie? En wat heeft denken over eeuwig leven te maken met het oefenen van je verbeeldingskracht? Deze en andere mooie lessen uit Gilead hoor je in De Boekenclub.

Met predikant Hanneke Ouwerkerk, die werkt aan een proefschrift over de theologie van Marilynne Robinson. Ouwerkerk las in 2009 voor het eerst de roman Gilead (2004) van Marilynne Robinson. Sindsdien is ze een groot fan. ‘Ik hoop te preken zoals zij romans schrijft. Ze weet een nieuw licht te werpen op klassieke thema’s als genade en voorzienigheid. Ze laat zien hoe die begrippen concreet kunnen worden in een mensenleven, en hoe er telkens weer nieuwe lagen in te ontdekken zijn. Haar boeken hebben mij als theoloog heel erg gevormd.’Gilead heeft ze inmiddels meerdere keren herlezen. Toen Hanneke haar dochtertje verloor, putte ze troost uit een passage die haar voorheen niet was opgevallen. ‘Ik heb gemerkt hoe lijden je tekent, deel van je lijf en ziel wordt. Robinson erkent dat op een indrukwekkende manier.’

Met historicus Beatrice de Graaf, Vlaamse intellectueel Rik Torfs en filosoof Matteo van den Brink. De roman 1984 van George Orwell komt uit 1949 maar is actueler dan ooit. We praten dan ook over de vraag: wat zegt dit boek over onze tijd? Orwell schetst een naargeestige wereld, een staat die gebukt gaat onder een totalitair regime. Hoofdpersoon Winston Smith probeert zo lang mogelijk verzet te bieden. 'Ik moest denken aan Navalny, die tot zijn dood tegen het regime van Poetin streed', zegt Beatrice de Graaf.De Graaf en Torfs botsen stevig als het gaat om de rol van de vrouw in 1984. Volgens De Graaf zit er 'misogynie', vrouwenhaat, in het boek. 'Vrouwen worden beschreven als dikke merries.' Torfs vindt juist dat Julia, met wie Winston een relatie heeft, veel sterker is dan hij. Bovendien genoot hij van de erotische passages. 'De liefde wordt getoond in een lichamelijkheid zonder veel woorden, omdat daar geen ruimte voor is. Dat deed mij veel.'